NIKAIA (IZNIK) – HISTORIA MIASTA

Nikaia/Nikei/NIKAIEΩN/Nicaea/Nikea/Nicea (tén en Bithynoís Níkaian; łac. Nicaea; (obecnie Iznik) to miasto leżące w Bitynii w północno-zachodniej Anatolii, na wschodnim brzegu dużego jeziora Ascanius (Lake Askania) w pobliżu wschodniego wybrzeża Morza Marmara w Turcji. Był to obszar, na którym krzyżowały się antyczne szlaki komunikacyjnohandlowe, prowadzące na południe i na wschód w głąb Azji Mniejszej. Uważa się, że wcześniej istniało w tym miejscu miasto o nazwie Attaea założone ok 500 r. p.n.e. lub o nazwie Helikore powstałe na początku IV w. p.n.e. Ok. 322-311 r. p.n.e. (316 r. p.n.e.?) macedoński król Antigonus/Antygon I Jednooki założył miasto Antigonia. Po porażce Antigonosa w starciu z Lizymachem w 301 r. miasto przemianowano na Nicea, prawdopodobnie na cześć żony tego ostatniego.

W 74 r. p.n.e. ostatni król Bitynii Nikomedes IV przekazał miasto Rzymowi. W latach 362 lub 363 i 368 padało ono ofiarą trzęsień ziemi. W 362/363 r. zostało całkowicie zrównane z ziemią. Miasto odbudowano z inicjatywy cesarza Walensa, który ustanowił tam metropolię. Nicea wspominana jest w źródłach pisanych również w związku z trzęsieniami ziemi w VI stuleciu. Miasto odzyskało dawną świetność dzięki aktywności budowlanej cesarza Justyniana Wielkiego. W VIII w. Nicea stała się stolicą bizantyńskiego temu/prowincji. W 727 r. miasto oblegali Arabowie. Oddziały Turków Seldżuków opanowały je w 1081 r., ustanawiając w nim swoją stolicę. Jednakże po długim oblężeniu przez uczestników I krucjaty w 1097 r. zostało ono odzyskane dla Bizancjum. W okresie panowania dynastii Komnenów w XII w. nastąpił
okres ponownego rozwoju i dobrobytu miasta. Po zdobyciu Konstantynopola przez IV krucjatę znaleźli tam schronienie cesarze bizantyńscy wraz z dworem i utworzyli Cesarstwo Nicejskie (1204-1261). W Nicei rządzili władcy z dynastii Laskaridow/Laskarysów. Okres panowania tej dynastii (XIII stulecie) uważa się też za drugi zloty okres w dziejach miasta. Nowe państwo bizantyńskie ze stolica w Nicei (równolegle powstały też inne państwa odwołujące się do spuścizny bizantyńskiej tj. Cesarstwo Tesaloniki oraz Cesarstwo Trapezuntu) stworzył Teodor I Laskarys (zięć cesarza
bizantyńskiego Aleksego III Angelosa). Wokół tego państwa skupili się bizantyńscy patrioci. W 1206 r. Teodor przyjął tytuł cesarza, koronowany przez ortodoksyjnego patriarchę Konstantynopola (Michała Autoreianosa, który na czas łacińskiej okupacji miasta również rezydował w Nicei). Teodor stał się jedynym pełnoprawnym cesarzem Bizancjum, a patriarcha rezydujący w Nicei przyjął tytuł ekumenicznego patriarchy konstantynopolitańskiego, stając się również jedyną i pełnoprawną głową Kościoła Greckiego. W ten sposób łacińskiemu cesarzowi i łacińskiemu patriarsze w Konstantynopolu przeciwstawiono bizantyńskiego cesarza i ortodoksyjnego patriarchę w Nicei. Teodor tworząc państwo wzorował się na dawnym Bizancjum pod względem organizacji administracji i organizacji dworu. Celem władców nicejskich była samowystarczalność gospodarcza państwa.

W 1331 r. miasto zdobyli Turcy Osmańscy pod wodzą sułtana Orhana. Muzułmańscy władcy nadali mu nową nazwę Iznik. W mieście powstało szereg meczetów. W XV i XVI w. stało się ono znane z produkcji ceramiki, którą zainicjowali rzemieślnicy sprowadzeni przez sułtana z Persji. Uważa się, je za najpiękniejsze wyroby ceramiczne w Imperium Osmańskim. Wiele wyrobów tamtejszych warsztatów po dziś dzień zdobi otomańskie budynki i meczety
Stambułu m.in. Meczet Błękitny. W Nicei odbyły się dwa sobory powszechne Kościoła, tj. Sobór Nicejski I w 325 r. oraz
Sobór Nicejski II w 787 r. Planowano tam również organizację soboru w 451 r, który ostatecznie odbył się w Chalcedonie. Przyczyną zwołania pierwszego z nich – przynajmniej oficjalną – były panujące wśród chrześcijan kontrowersje wokół doktryny głoszonej przez Ariusza oraz spór dotyczący sposobu i daty celebrowania święta Wielkanocy. Przyczyną
zwołania Soboru Nicejskiego II były natomiast spory, które rozdzielały ówczesne chrześcijaństwo w kwestii dotyczącej kultu obrazów, które podzieliły ich na zwolenników kultu zwanych ikonodulami i przeciwników zwanych ikonoklastami. Sobór został zwołany przez cesarzową Irenę – gorącą czcicielkę obrazów. Uważa się, że znaczenie tego soboru było ogromne i to w wielu aspektach. Z punktu widzenia kultury, ustalił on kult obrazów i pozwolił na rozwinięcie się sztuki religijnej w Europie, liturgii, kultu relikwii i obrazów, a także pielgrzymek. Przyczynił się też do wypracowania teologii obrazu na Wschodzie, która nie zakorzeniła się na Zachodzie. Stąd różnica dwóch sposobów uprawiania malarstwa: z jednej strony bogactwo teologiczne wschodnich ikon, a z drugiej bogactwo, głównie formalne malarstwa zachodniego. Spowodował on też przeorientowanie polityki papieża, który skierował się ku nowej potędze Frankom, upatrując w nich opiekunów papiestwa, odsuwając się od cesarzy bizantyńskich.